"विचार बिग्रिए मन बिग्रन्छ, मन बिग्रिए मानव । मानव बिग्रिए मानवता जान्छ, उत्पन्न हुन्छ दानव ॥" त्यसैले सङ्गत र विचार सफा राखौं किनकि "साफ़ मनको साफ़ कुरा, साफ़ आनीबानी । साफ़ हुन्छ सबमा नज़र, साफ़ जिन्दगानी ॥" »»» आर्यकेश'व शरण «««

Sunday, February 1, 2015

के हो हिन्दु पञ्चाङ्ग (पात्रो) ?


हरेक ठाउँमा आ-आफ्नो निश्चित स्थानलाई आधार मानेर गणना पद्धति अनुसार महिना या दिन निर्धारण गरिएको हुन्छ । संसारमा मान्ने गरिएको अंग्रेजी क्यालेण्डर सौर्य गणनाको आधारमा निकालिएका हो । तर हिन्दु पञ्चाङ्ग (पात्रो) भने सुर्य संगसँगै चन्द्र र नक्षत्रको आधारमा गणना गरि बनाइएको हो । हिन्दु पात्रो काल गणनाको पाँच रीतिअनुसार बनेको हुनाले पञ्चाङ्ग भनिन्छ । के हो त पञ्चाङ्ग ? यसबारे दुईवटा श्लोक यस्तो छ :-
तिथिर्वारश्च नक्षत्रं योगः कारणमेव च । एतैः पञ्चभिरङ्गै संयुतं पञ्चाङ्गमुच्यते ॥”
वा
तिथिर्वासरनक्षत्रे योगः करणमेव च इति पञ्चाङ्गमाख्यातं व्रतपर्वनिदर्शकम् ॥”
अर्थात् तिथि, बार, नक्षत्र, योग र करण  यीनै पाँच अङ्गको सिलसिलाबद्ध प्रस्तुतिको सम्पूर्ण स्वरूपलाई पञ्चाङ्ग अर्थात् नेपाली जनबोलीमा पात्रो भनिन्छ । पञ्चाङ्गको मुख्य उद्देश्य विविध धर्म संस्कृतिको रिती-रिवाज अनुसार मनाउनुपर्ने चाडबाडमा व्रत, पर्व, उत्सवको जानकारी गराउनु हो ।